Anatomia i fizjologia układu płciowego żeńskiego.
- Jajnik (gonada żeńska) – to parzysty gruczoł płciowy żeński. W zależności od fazy cyklu możemy tu zaobserwować: dominujący pęcherzyk jajnikowy (dojrzewający lub pęknięty), ciałko żółte (rozwijające się albo zanikające), albo ciałko białawe (nieczynne hormonalnie). Podczas owulacyjnych cykli dojrzewają w nich komórki jajowe i wydzielane są hormony płciowe w charakterystycznie zmieniających się ilościach.
- Jajowód – wyróżniamy w ich budowie: lejek jajowodu z którego zwisają strzępki jajowodu, bańkę jajowodu, cieśń i część maciczną. Ich zadaniem jest wychwycenie komórki jajowej podczas jajeczkowania, stanowią drogę plemników zdążających do komórki jajowej. Warto pamiętać, że to właśnie tu ma miejsce zapłodnienie.
- Macica – wyróżniamy w jej budowie trzon, cieśń i szyjkę (ok 2 cm). Błona śluzowa (endometrium) wyścielająca jamę macicy, a dokładnie mówiąc trzon i cieśń, posiada zdolność do odnowy i przemian w cyklu miesiączkowym oraz umożliwia zagnieżdżenie się zarodka. Jeżeli nie nastąpi poczęcie, złuszcza się wraz z towarzyszącym krwawieniem (miesiączka). Jest miejscem rozwoju dziecka od momentu zagnieżdżenia zarodka do porodu, a skurcze mięśni gładkich macicy odgrywają ważną rolę w mechanizmie porodu dziecka.
- Pochwa – odprowadza krew miesiączkową i śluz szyjkowy, umożliwia współżycie płciowe i stanowi zewnętrzną miękką część kanału rodnego.
Jak pracują hormony u kobiety?
Podwzgórze kobiet wydziela neurohormon – GnRH (hormon uwalniający gonadotropiny). Oprócz ośrodka pulsacyjnego wydzielania GnRH jest w nim także ośrodek jego cyklicznego wydzielania zwany ośrodkiem owulacji. Powstaje w nim przedowulacyjny wyrzut GnRH. Hormony podwzgórzowe powodują uwalnianie lub hamowanie wydzielania określonych hormonów przedniego płata przysadki mózgowej, a z kolei ich nadmiar wpływa hamująco na wydzielanie hormonów podwzgórzowych.
Przysadka mózgowa pod wpływem GnRH wydziela dwie gonadotropiny: FSH i LH, które wpływają na jajniki (gonady żeńskie). Wydzielanie LH i FSH dokonuje się w sposób pulsacyjny, a cykliczny wyrzut LH i FSH stanowi bezpośredni bodziec do wystąpienia jajeczkowania.
FSH pobudza wzrost i dojrzewanie dominującego pęcherzyka jajnikowego z jednoczesnym zwiększaniem w nim wydzielania estrogenów, a także pobudza syntezę estrogenów w ciałku żółtym.
LH pobudza rozwój ciałka żółtego i pęcherzyków antralnych, syntezę progesteronu w ciałku żółtym oraz syntezę androgenów m.in. w komórkach otoczki pęcherzyków jajnikowych i w ciałku żółtym, których nagromadzenie umożliwia wzbudzenie ich przemiany w estrogeny, dla których są surowcem.
Prolaktyna (PRL) – to hormon przysadkowy, jego zwiększone wydzielanie powoduje wydzielanie mleka w gruczołach sutkowych kobiety. Wysokie stężenia PRL mają hamujący wpływ na wydzielanie gonadotropin, co hamuje jajeczkowanie i cykle miesiączkowe u kobiet, a u obu płci może być przyczyną niepłodności.
Jajnik wydziela hormony płciowe żeńskie – estrogeny (estradiol, estriol, estron) w zmiennych ilościach, a w fazie ciałka żółtego duże ilości progesteronu.
Najmniejsze stężenia estrogenów i progesteronu występują we wczesnej fazie pęcherzykowej. Następuje wzbudzenie dojrzewania dominującego pęcherzyka. Pęcherzyk wydziela coraz więcej estrogenów. Stężenie estrogenów jest największe pod koniec dojrzewania pęcherzyka dominującego. Najistotniejszym objawem kończącym wzrost pęcherzyka przedowulacyjnego jest załamanie się w nim syntezy estrogenów, co skutkuje spadkiem ich stężenia we krwi. Powoduje to wyłączenie blokującego działania estrogenów na układ podwzgórzowo-przysadkowy. Następuje wyrzut GnRH z ośrodka cykliczności w podwzgórzu oraz gonadotropin z przedniego płata przysadki (bezpośredni bodziec do jajeczkowania).
Wydzielanie progesteronu zaczyna się kilkanaście godzin przed jajeczkowaniem w komórkach otoczki pęcherzyka dominującego, jego stężenie we krwi zwiększa się, do gwałtownego wzrostu po jajeczkowaniu. Ciałko żółte wydziela bardzo duże ilości progesteronu i względnie duże ilości estrogenów (nieco mniejsze od tych przed jajeczkowaniem). Wydzielanie tych hormonów w I połowie fazy ciałka żółtego stopniowo zwiększa się, a w drugiej połowie zmniejsza się. Wysokie stężenia progesteronu i estrogenów w fazie lutealnej zwalniają częstotliwość pulsów wydzielniczych GnRH i LH blokując możliwość wystąpienia wyrzutu GnRH i gonadotropin (impuls do jajeczkowania).
W przypadku poczęcia dziecka i zagnieżdżenia się zarodka funkcje ciałka żółtego są podtrzymywane przez pierwsze 3 m-ce przez gonadotropinę kosmówkową hCG, wydzielaną przez łożysko. Takie ciałko żółte nazywa się ciałkiem żółtym ciążowym.
